[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Twierdzę przeto, że książę powinien niewiele dbać o spiski, gdy lud jest mu przychylny,lecz gdy ten jest mu wrogi i zapamiętały w nienawiści, wszystkiego ze strony wszystkichobawiać się musi.Dobrze urządzone państwa i mądrzy książęta starali się zawsze bardzopilnie o to, by możnych nie przyprowadzać do rozpaczy, a dogadzać ludowi i zadowolić go,gdyż to jest jedno z najważniejszych zadań księcia.Do takich uporządkowanych i dobrzerządzonych państw nam współczesnych należy Francja, która ma wiele dobrych urządzeń, naktórych oparta jest swoboda i bezpieczeństwo króla, a najważniejszą z nich jest parlament ijego powaga.Ten bowiem, kto urządził to państwo, znając ambicję i butę możnowładców isądząc, że dla ich poskromienia trzeba nałożyć im wędzidła, a z drugiej strony znającnienawiść ludu ku możnym, wynikłą ze strachu, pragnął państwo przed jednymi i drugimizabezpieczyć; lecz nie chciał, by było to wyłączną troską króla, aby ten nie potrzebowałnarażać się na starcie z możnymi, gdyby popierał lud, lub z ludem, gdyby popierał możnych;dlatego też sędzią ustanowił trzeciego, aby ten, nie obciążając tym króla, chłostał możnych ibrał w opiekę słabszych.Trudno o lepszy i rozumniejszy ustrój i o skuteczniejszezabezpieczenie króla i królestwa.Z tego można wyciągnąć także inny uwagi godny wniosek, że książęta powinnipowierzać innym rozdzielanie ciężarów, a dla siebie zachować rozdzielanie łask.Powtarzam jeszcze raz, że książę powinien szanować możnych, lecz nie wywoływaćnienawiści ludu.Może ktoś, zastanawiając się nad życiem i śmiercią wielu imperatorów rzymskich,skłonny byłby widzieć w nich dowody przemawiające przeciwko mojej opinii, widząc, żeniejeden z nich pomimo że prowadził się zawsze znakomicie i okazywał niezwykłą siłęumysłu, stracił jednak panowanie lub zginął z ręki swoich knujących przeciw niemu spiski.Otóż chcąc na te zarzuty odpowiedzieć, rozważę cechy charakteru niektórychimperatorów i wykażę, że przyczyny ich upadku nie sprzeciwiają się memu twierdzeniu, aprzy tym poddam poniekąd pod rozwagę to, na co czytający o owych czasach winien zwrócićuwagę.I niech mi wolno będzie ograniczyć się do tych imperatorów, którzy sprawowaliwładzę od Marka, filozofa, do Maksyminusa; byli to Marek, Kommodus, jego syn, Pertinax,Julian, Sewer, Antoninus Karakalla, jego syn, Makrinus, Heliogabal, Aleksander iMaksyminus.A naprzód trzeba zaznaczyć, że podczas gdy w innych państwach ma się dozwalczania ambicję możnych i zuchwałość ludu, imperatorowie rzymscy mieli nadto trzeciątrudność - musieli znosić okrucieństwo i chciwość żołnierzy, co było tak uciążliwe, że stałosię przyczyną upadku wielu z nich; niepodobna bowiem było zadowolić zarazem żołnierzy ilud, gdyż lud był zwolennikiem pokoju i dlatego wolał książąt umiarkowanych, żołnierze zaśwoleli księcia o umyśle wojowniczym, który by był i śmiały, i okrutny, i drapieżny.Dlategochcieli, by uciskał lud, aby oni mogli otrzymywać podwójny żołd i nasycić swoją chciwość iokrucieństwo; dlatego ci imperatorowie, którzy przez swe wrodzone właściwości, lubsztucznie, nie pozyskali takiej powagi, by nią trzymać na wodzy i jedną, i drugą stronę,zawsze upadali; i to najłatwiej ci, którzy jako ludzie nowi, doszedłszy do władzy i poznawszytrudności pogodzenia obu sprzecznych dążności, decydowali się na zaspokajanie żołnierzy,mało licząc się z krzywdą ludu.Takie zresztą postępowanie było konieczne, albowiemksiążęta, gdy w ogóle nie mogą uniknąć nienawiści, powinni przede wszystkim starać się o to,by nie byli powszechnie nienawidzonymi; a gdy i tego nie mogą osiągnąć, muszą usilniedążyć do tego, aby uniknąć nienawiści tych grup, które są silniejsze.Otóż imperatorowie,którzy jako świeżo wybrani potrzebowali szczególnego poparcia, chętniej skłaniali się kużołnierzom niż ku ludowi, co wychodziło im na pożytek lub szkodę, zależnie od tego, czyrzeczony książę umiał utrzymać swą powagę wśród wojska.Z tych przyczyn Marek, Pertinax i Aleksander - wszystko ludzie w życiu umiarkowani,miłośnicy sprawiedliwości, przeciwnicy srogości, ludzcy i łaskawi - mieli wszyscy zwyjątkiem Marka smutny koniec.Jedynie Marek żył i umarł otoczony czcią, gdyż objąwszyrządy na mocy dziedziczności, nie potrzebował uznania ani ze strony żołnierzy, ani ludu;nadto do tego przyczyniły się liczne jego cnoty, które jednały mu szacunek; podczas całegoswego życia trzymał jedną i drugą stronę we właściwych granicach i nie był nigdy aniznienawidzony, ani lekceważony.Natomiast Pertinax został wybrany imperatorem wbrew woli żołnierzy, którzyprzyzwyczaiwszy się żyć swawolnie pod Kommodusem, nie mogli znieść tego cnotliwegożycia, do jakiego Pertinax chciał ich nagiąć; naraziwszy się z tego powodu na nienawiść - a wdodatku lekceważony, gdyż był już stary - upadł w samych początkach swych rządów.Przetotrzeba zaznaczyć, że nienawiść można na siebie ściągnąć tak przez dobre dzieła, jak też złe.Dlatego, jak to powyżej powiedziałem, książę, chcąc utrzymać państwo, zmuszony jest dotego, by często nie być dobrym; skoro bowiem ta grupa - czy to będzie lud, czy żołnierze, czymożni - której, jak ci się zdaje, potrzebujesz, aby się utrzymać, jest zepsuta, wtedy wypada ciiść za jej kaprysem i dogadzać jej; w innym bowiem razie na złe wychodzą ci dobre dzieła.Lecz przejdz
my do Aleksandra, który był człowiekiem takiej dobroci, że między innymipochwałami, które mu się daje, jest i ta, że w ciągu czternastu lat swych rządów nikogo bezsądu nie pozbawił życia, a jednak ponieważ uważano go za zniewieściałego i za człowieka,który daje się powodować matce, popadł w lekceważenie, a wojsko zamordowało go,uknuwszy spisek.Rozważając teraz dla kontrastu cechy Kommodusa, Sewera, Antonina, Karakalli iMaksyminusa, spostrzeżecie, że byli to ludzie okrutni bardzo i drapieżni; chcąc dogodzićżołnierzom, nie wzdragali się przed żadnego rodzaju krzywdą, jakiej tylko na ludzie możnasię dopuścić.A wszyscy z wyjątkiem Sewera mieli smutny koniec.Sewer bowiem posiadałtaką siłę ducha, że chociaż nakładał ciężary na lud, to przy przychylności żołnierzy mógłszczęśliwie panować; jego bowiem zalety budziły taki podziw w oczach żołnierzy i ludu, żeten ostatni trwał jak gdyby w osłupieniu i oszołomieniu, tamci zaś byli pełni szacunku izadowoleni.A ponieważ czyny jego, jako nowego księcia, były wielkie, więc pragnę wkrótkości wykazać, jak umiał dobrze używać skóry lisa i lwa, których naturę, powtarzam,musi książę koniecznie naśladować [ Pobierz całość w formacie PDF ]