Cyceron O naturze bogow

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Augu-rowie przedstawili sprawę senatowi, a ten zażądał,by konsulowie złożyli swój urząd.Tak się też stało.Czy znajdziemy dobitniejsze przykłady? Oto mążbardzo rozumny i nie wiem, czy nie najwybitniej-szy ze wszystkich, choć mógł zataić swój błąd, wo-lał go wyznać nizli spowodować, aby w życiu pań-stwowym naruszono zasady religijne.Oto konsulo-wie woleli natychmiast złożyć władzę najwyższą 81nizli zatrzymać ją choćby na chwilę wbrew nakazomreligii.Wielka jest powaga augurów! A czyż sztukaharuspików nie jest wprost boska? I czy ten, ktowidzi takie rzeczy i niezliczone inne przykłady tegosamego rodzaju, nie musi przyznać, że bogowie ist-nieją? Bo jeśli są czyiś wysłańcy, to na pewno mu-szą być i ci, którzy ich wysyłają; a że są wysłańcybogów, należy uznać, że są też bogowie.Może zda-rza się nie wszystko, co zostało przepowiedziane.Lecz czyż można powiedzieć, że nie ma sztuki le-karskiej, ponieważ nie wszyscy chorzy powracają dozdrowia? Bogowie dają nam znaki przyszłych wy-padków i jeśli któreś z tych znaków nie sprawdziłysię, to wina bynajmniej nie leży w naturze bogów,a w błędnym domyśle ludzi.Tak więc rzecz najważniejsza utrzymuje się bezzmiany u wszystkich ludzi i u wszystkich narodów.Wiara bowiem w istnienie bogów jest wrodzonawszystkim jednostkom i jakby wyryta we wszyst-kich duszach.Jacy są bogowie, na to mamy różnepoglądy; ale że są, temu nikt nie zaprzecza.WłaśnieKleantes nasz wskazał cztery przyczyny, które spra-wiają, że w ludzkich umysłach tworzą się wyobra-żenia bóstw.Na pierwszym miejscu postawił to,o czym już przed chwilą mówiłem.Jest to przy-czyna sprowadzająca się do przeczuwania rzeczyprzyszłych.Drugą przyczynę stanowi mnóstwo ko-rzyści, które wynikają dla nas z celowego urządze-nia zjawisk niebieskich, płodności ziemi tudzież roz-licznych innych dogodności.Trzecią jest to, co bu-dzi lęk w umysłach naszych, a więc pioruny, burze, 82nawałnice, śnieżyce, gradobicia, spustoszenia, klęskizarazy morowej, trzęsienia ziemi, częste hurkotaniew ziemi, deszcze kamieniste i spadanie jakby krwa-wych kropli deszczowych; dalej rozstępowanie sięalbo nagłe otwieranie się ziemi; z kolei dziwotworyistniejące wśród ludzi i zwierząt, a przychodzącena świat zupełnie wbrew naturze; następnie po-chodnie ukazujące się na niebie; potem gwiazdyzwane przez Greków ��, a przez nas stellaecincinnatae, czyli gwiazdami z warkoczem, jakie nie-dawno w czasie wojny z Oktawiuszem zwiastowałynam wielkie nieszczęścia; wreszcie podwójne słońce,które jak słyszałem od ojca dało się widzieć zakonsulów Tuditanusa i Akwiliusza, przy czymw tymże roku zgasło inne słońce, to jest PubliuszAfrykański.Wystraszeni tymi zjawiskami ludzie do-myślali się zawsze, że istnieje na niebie jakaś mocboska.Czwartą i do tego najważniejszą przyczynąjest prawidłowość ruchu i nadzwyczajna stałośćobrotów nieba, słońca, księżyca i wszystkich gwiazd,jak również rozmaitość ich, przydatność, pięknośći porządek.Sam widok tych rzeczy jest dostatecznąwskazówką, że nie są one dziełem przypadku.Bojeżeli ktokolwiek wejdzie do jakiegoś domu, do gi-mnazjum albo też na forum i zobaczy, że wszystkojest tam przemyślane, celowe i urządzone wedługpewnych zasad, to musi nabrać przekonania, że niemoże się to dziać bez przyczyny, i zrozumie, że jestktoś, kto tym kieruje i komu okazywany jest po-słuch.Tym bardziej, widząc tak wielki ruch na nie-bie, tak dokładną kolejność wszelkich zmian oraz 83odbywające się w porządku obroty tylu olbrzymichciał, przy czym w ciągu niezmierzonej i nieskończonejprzeszłości nigdy nic w tych obrotach nie chybiło,uzna, że tymi poruszeniami we wszechświecie musi ko-niecznie rządzić jakaś rozumna istota.Nawet Chryzyp,choć odznacza się niezwykłą przenikliwością umy-słu, mówi o tym tak, iż ma się wrażenie, że nie od-krył tego sam, lecz dowiedział się bezpośrednio odnatury. Jeśli bowiem powiada jest w świeciecoś takiego, czego nie może stworzyć myśl i rozumludzki ani też siła i moc ludzka, to istota, która tostworzyła, jest na pewno doskonalsza od człowieka.A przecież ciała niebieskie i wszystko to, co trwaw ustalonym od wieków porządku, nie może byćstworzone przez człowieka.Ten więc, kto to stwo-rzył, jest doskonalszy od człowieka.I jakże nazwieszgo stosowniej niż bogiem? Bo jeśli nie ma bogów,to cóż może być w świecie doskonalszego od czło-wieka? Wszak jedynie człowiek ma rozum, a niemoże być nic lepszego od rozumu.Lecz gdyby czło-wiek myślał, że w całym świecie nie ma nic dosko-nalszego niż on sam, byłoby to bezrozumnym zu-chwalstwem.Zatem jest coś doskonalszego.A więcbóg istnieje rzeczywiście".Doprawdy, czy widzącwielki i piękny dom, gdybyś nawet nie spotkał jegowłaściciela, dałbyś się przekonać, że dom ten zbu-dowano dla myszy i łasic? Jeżelibyś tedy przypusz-czał, że tak bardzo strojny świat, tyle rozmaitycha pięknych ciał niebieskich, tyle rozległych mórz i lą-dów jest wyłącznie twoim mieszkaniem, a nie miesz-kaniem bogów nieśmiertelnych, to czyż nie wyglą- 84dałoby, żeś całkiem stracił rozum? I czyż nie ro-zumiemy nawet tego, że wszystko, co znajduje sięwyżej, jest doskonalsze? Ziemia zaś zajmuje naj-niższe miejsce, przy czym otacza ją najgęstsze po-wietrze.Z tej przyczyny ludzie, którzy muszą od-dychać gęstszym powietrzem, mają przytępioneumysły, co jak wiemy spotyka się zwłaszczaw niektórych okolicach lub w niektórych miastach.Zresztą dotyczy to całego rodzaju ludzkiego, po-nieważ siedzibą jego jest ziemia, to jest ta okolicaświata, która ma najgęstsze powietrze.Jednakże bio-rąc pod uwagę właśnie ludzki rozum, powinniśmywnioskować, że istnieje też jakiś inny rozum, a mia-nowicie bardziej przenikliwy rozum boski.Bo skądże pochwycił", jak mówi Sokrates u Ksenofonta, czło-wiek tę swoją mądrość? Gdyby wszak ktoś zapytał,skąd mamy podobną do ziemskiej gęstość ciała, skądwilgoć i ciepło rozlane po naszym ciele, skąd wresz-cie owego ducha ożywczego, odpowiedzielibyśmyjasno, że jedną z tych rzeczy otrzymaliśmy od ziemi,drugą od wody, trzecią od ognia, a czwartą od po-wietrza, które nazywamy ożywczym tchnieniem.Alegdzie znalezliśmy i skąd wzięliśmy to, co przewyższawszystkie wspomniane rzeczy, mianowicie rozum,który jeśli wam to odpowiada można okre-ślić także wielu innymi słowami, jak rozwaga, mą-drość, zdolność myślenia, roztropność.Czy tamtewszystkie rzeczy świat ma, a tej jednej najważniej-szej nie ma? A przecież nie ulega wątpliwości, żenie istnieje zgoła nic takiego, co by było lepsze,doskonalsze i piękniejsze od świata; i nie tylko nie 85ma nic takiego, ale nawet nie można sobie wyobra-zić czegoś lepszego od świata [ Pobierz całość w formacie PDF ]