andrzej mencwel, antropologia kultury

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Jeśli muzyka działa na węże, to nie dzięki duchowym bogactwom, które im przyno-si, lecz dlatego, że węże są długie, że zwijają się w kłąb, że dotykają ziemi całą prawiepowierzchnią ciała; i że wreszcie muzyczne wibracje, przenosząc się przez ziemię, dzia-łają na węże niczym delikatny i długi masaż.Otóż proponuję, aby z widzami postępo-wać tak, jak z wężami, które się zaklina; niechaj poprzez wrażenia organiczne odnajdąnajsubtelniejsze pojęcia.[.]Teatr Okrucieństwa pragnie odwołać się do widowiska masowego, w głębokimprzekonaniu, że tłum myśli naprzód zmysłami, i że byłoby absurdem zwracać sięwpierw do jego zrozumienia, jak to czyni zwyczajny teatr psychologiczny.Pragnieszukać w poruszeniach potężnych mas, potężnych, lecz rzuconych jedna o drugą,i wstrząsanych konwulsjami, chociaż trochę tej poezji, która jest w świętach i w tłu-mach, w owe dni, nazbyt dzisiaj rzadkie, kiedy lud wychodzi na ulice.Jeśli teatr chce odnalezć swą własną konieczność, musi nam zwrócić wszystko, cojest w miłości, w zbrodni, w wojnie, albo w szaleństwie.Codzienna miłość, osobista ambicja, bieżące kłopoty mają wartość tylkow związku z tym straszliwym liryzmem, który tkwi w Mitach, jakie wyznają potężnespołeczności.Dlatego też, wokół słynnych osobistości, okropnych zbrodni, nadludzkich poświę-ceń, będziemy się starali skoncentrować widowisko, które nie odwołując się do wy-441Antonin Artaud TEATR OKRUCIECSTWAgasłych obrazów starych Mitów okaże się zdolne do wyłonienia tych sił, jakie sięw Mitach miotały.Słowem, wierzymy, że w tym, co nazywamy poezją, istnieją siły żywe i że obrazzbrodni, przedstawiony w należytych warunkach teatralnych, jest dla umysłu czymśnieskończenie grozniejszym, niż ta sama zbrodnia dokonana w rzeczywistości.Chcemy stworzyć z teatru rzeczywistość, w którą można by uwierzyć i która dla ser-ca i zmysłów byłaby tym cielesnym ukąszeniem, jakie niesie nam każde prawdziwewrażenie.Podobnie jak działają na nas nasze sny i jak na sny działa rzeczywistość,myślimy, że można utożsamiać obrazy myśli ze snem, który będzie skuteczny o tyle,o ile rzucony będzie zmysłom z należytą gwałtownością.I publiczność uwierzy w snyteatru pod warunkiem, że wezmie je naprawdę za sny, a nie za odbitkę rzeczywisto-ści; pod warunkiem, że pomogą jej one wyzwolić magiczną wolność marzenia, rozpo-znawalną tylko wtedy, gdy jest nacechowana zgrozą i okrucieństwem.Stąd to wołanie o okrucieństwo i zgrozę, ale w znaczeniu szerokim, którego roz-miar pozwoliłby na wysondowanie całej naszej witalności, pozostawiłby nas twarząw twarz ze wszystkimi naszymi możliwościami.Po to właśnie, by ze wszech stron uchwycić wrażliwość widza, zalecamy widowiskoobrotowe, które, nie zmieniając sceny i widowni w dwa zamknięte światy, pozbawionemożliwości porozumienia, rozrzucałoby wzrokowe i dzwiękowe błyski na cały tłumwidzów.Poza tym, opuszczając dziedzinę uczuć i namiętności rozpatrywalnych rozumowo,pragniemy, by liryzm aktora służył manifestowaniu mocy zewnętrznych; tak wprowa-dzimy do teatru, teatru, jaki chcemy stworzyć, całą naturę.Jakkolwiek ogromny jest to program, nie wykracza on poza teatr, który, by nieskrywać naszej myśli, wydaje się nam utożsamiać z siłami starożytnej magii.Praktycznie: chcemy, by zmartwychwstała idea widowiska totalnego, by teatr ode-brał kinu, music-hallowi, cyrkowi i samemu życiu to, co należało doń od niepamiętnychczasów.Ponieważ rozdział między teatrem analizy i światem plastycznym wydaje namsię idiotyzmem.Nie oddziela się ducha od ciała, zmysłów od inteligencji, zwłaszczaw dziedzinie, gdzie stale odnawiane zmęczenie narządów percepcji wymaga gwałtow-nych wstrząsów, ożywiających nasze zrozumienie.Tak więc z jednej strony masa i rozmiar widowiska, które zwraca się do całegoorganizmu; z drugiej, intensywna mobilizacja przedmiotów, gestów, znaków, użytychw nowym duchu.Ograniczenie roli przypisanej rozumieniu prowadzi do energicznegokrojenia tekstu, zmusza do używania konkretnych znaków.Słowa niewiele mówią du-chowi; mówi przestrzeń i przedmioty; mówią nowe obrazy, choćby stworzone ze słów.Ale przestrzeń grzmiąca obrazami, nasycona dzwiękami, mówi także, jeśli od czasu doczasu potrafimy uchronić dostateczne połacie przestrzeni wypełnionej milczeniemi nieruchomością.Wychodząc z tych założeń, przygotować chcemy spektakl, gdzie środki bezpośred-niego działania użyte będą w swej całkowitości; a więc widowisko, które nie będziesię obawiało pójść tak daleko, jak trzeba, w badaniu naszej nerwowej wrażliwości, a todzięki rytmom, dzwiękom, słowom, echom i rezonansom, których jakość i zdumiewa-jące połączenia wchodzą w skład techniki, jakiej nie należy wyjawiać.442Antonin Artaud TEATR OKRUCIECSTWAFragmenty dwóch tekstów Antonina Artauda En finir avec les chefs-d oeurre i Le th�atre et la cruaut�, pocho-dzących z jego książki Le th�atre et son double, wydanej po raz pierwszy w Paryżu w 1938 roku.Przedruk według wydania polskiego: Antonin Artaud, Teatr i jego sobowtór, przeł.Jan Błoński, noty Jan Błońskii Konstanty Puzyna, WAiF, Warszawa 1966.Precz z arcydziełami, s.33-39; Teatr i okrucieństwo, s.93-105.Pominięto oba tytuły, użyto, zgodnie z tendencją wyboru, tytułu dwóch manifestów Artauda.443Roland David LaingDoświadczenie transcendentalne%7łyjemy w epoce, w której grunt usuwa się nam spod nóg i drżą podstawy, na ja-kich oparliśmy nasze życie.Nie wiem, jak się rzecz miała w innych epokach i miej-scach być może zawsze tak było ale wiem, że tak jest dziś.W tych okolicznościach mamy wszelkie powody, by czuć się niepewnie [ Pobierz całość w formacie PDF ]