Nietzsche Z genealogii moralnoci (2)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.5. Cóż więc znaczą ideały ascetyczne? Jeżeli chodzi o artystę, pojmujemy to właśnie: n i cz g o ł a!.Lub tak wiele rzeczy, że jest to tyle, co nic zgoła.Wreszcie, cóż zależy na tem?Panom artystom daleko do tego, by stać dość niezależnie na świecie i p r z e c i w światu,żeby ich oceny wartości i zmiana tychże zasługiwała w s o b i e na współodczuwanie! Bylioni wszystkich czasów lokajami jakiejś moralności, lub filozofii, lub religii, pomijając jużcałkiem, że byli niestety dość często nazbyt gibkimi dworakami swych zwolenników i po-pleczników i wietrzącymi pochlebcami wobec starych lub właśnie nowowynurzających siępotęg.Co najmniej potrzebują zawsze ochrony, oparcia, jakiegoś ustalonego autorytetu: arty-ści nie stoją nigdy o własnej sile, stanie o własnej sile sprzeciwia się ich najgłębszym in-stynktom.Tak naprzyklad Ryszard Wagner wziął sobie filozofa Schopenhauera, gdy �nad-szedł czas�, za przewodnika i opiekuna: któżby zresztą choćby tylko przypuścili że mógłmieć o d w a g ę do ideału ascetycznego bez poparcia, którego mu użyczała filozofia Scho-penhauera, bez autorytetu Schopenhauera, który w siedmdziesiątych latach osięgnął w Euro-pie p r z e w a g ę (pominąwszy już, czy w n o w y c h Niemczech był wogóle możliwy arty-sta bez mleka bogobojnego, państwowo bogobojnego sposobu myślenia). I oto dotarliśmydo najpoważniejszego pytania: co znaczy, jeśli prawdziwy filozof hołduje ideałowi ascetycz-nemu, prawdziwie na sobie samym oparty duch, jak Schopenhauer, mąż i rycerz o spiżowemspojrzeniu, który ma odwagę być sobą samym, który umie stać sam, a nie czeka dopiero naprzodowników i skinienia z góry? Rozważmy tu natychmiast godne uwagi i dla pewnegorodzaju ludzi moc czaru mające stanowisko Schopenhauera w stosunku do s z t u k i: bo onoto było oczywiście powodem, dla którego przedewszystkiem Ryszard Wagner przeszedł nastronę Schopenhauera (namówiony do tego przez pewnego poetę, wiadomo, przez Herwe-gha), i to aż do tego stopnia, że przez to rozwarła się zupełna teoretyczna sprzeczność pomię-dzy jego dawniejszą a jego pózniejszą wiarą estetyczną.Pierwsza naprzykład wyrażona jest w50�Operze i Dramacie�, druga w pismach, które wydał po roku 1870.W szczególności zmieniaWagner, co może najbardziej zadziwia, zmienia odtąd bezwzględnie swój sąd o wartości istanowisku m u z y k i samej: cóż zależało mu na tem, że dotąd czynił z niej środek, medium,�kobietę�, która, by się rozwinąć, potrzebuje koniecznie celu, mężczyzny mianowicie dra-matu! Pojął on odrazu, że z szopenhauerowską teoryą i nowinką w i ę c e j zrobić można inmaiorem musicae gloriam, to jest z s a m o w ł a d z t w e m muzyki, tak jak je Schopen-hauer pojął.Muzyka stanęła tu na uboczu od wszystkich pozostałych sztuk, jako niezawisła wsobie sztuka, n i e, jak tamte, przedstawiające odbicia zjawiskowości, raczej jako przemawia-jąca językiem w o l i bezpośrednio z �bezdni�, jako jej najwłaśniejsze, najpierwotniejsze,wprost z niej się wywodzące objawienie.Wraz z tem nadzwyczajnem podwyższeniem warto-ści muzyki, wyrosłem z filozofii szopenhauerowskiej, podniósł się odrazu i sam m u z y kniesłychanie w cenie: stał się odtąd wyrocznią, kapłanem, ba, więcej niż kapłanem, pewnegorodzaju trąbą �rzeczy samej w sobie�, telefonem zaświata, wypowiadał odtąd nietylko mu-zykę, ten brzuchomowca boga, wypowiadał metafizykę: cóż dziwnego, że wreszcie pewne-go dnia zaczął prawić o i d e a ł a c h a s c e t y c z n y c h?.6.Schopenhauer zużytkował dla siebie kantowskie ujęcie problematu estetycznego, jak-kolwiek z pewnością nie patrzał nań kantowskiemi oczyma.Kant spodziewał się, że wy-świadczy zaszczyt sztuce, gdy między właściwościami piękna odznaczy i na czoło wysuniete, które są zaszczytem wiedzy: bezosobowość i ważność powszechna.Czy to nie było w za-sadzie błędem, nie tu miejsce do roztrząsania; podkreślić jeno pragnę, że Kant, podobnie jakwszyscy filozofowie, zamiast patrzeć na problemat estetyczny ze stanowiska doświadczeńartysty, rozmyślał o sztuce i pięknie jedynie ze stanowiska �widza� i przytem wciągnął nie-postrzeżenie samego �widza� w pojęcie �piękny�.Lecz gdyby przynajmniej ten �widz� byłdostatecznie znany filozofującym o pięknie! to jest jako wielka o s o b i s t a oczywistość idoświadczenie, jako pełnia najbardziej własnych silnych wydarzeń życiowych, żądz, niespo-dzianek, zachwytów w dziedzinie piękna! Lecz rzecz miała się zawsze, jak się obawiam,przeciwnie: tak więc otrzymujemy od nich zaraz z początku definicye, które jak w owej sław-nej definicyi Kanta o pięknie, brak wytworniejszego doświadczenia własnego toczy jak dużyrobak w miejscu zasadniczej pomyłki.�Piękne jest, mówi Kant, co się podoba b e z i n t e r es o w n i e�.Bezinteresownie! Porównajmy z tą definicyą tamtą inną, którą stworzył praw-dziwy �widz� i artysta, Stendhal, nazywający raz piękno une promesse de bonheur.Jest tuw każdym razie właśnie o d r z u c o n e i wykreślone to, co Kant w estetycznym stanie jedy-nie wyróżnia: le d�sint�ressement.Kto ma słuszność, Kant czy Stendhal? Oczywiście, jeżelinaszym estetykom nie przykrzy się obciążać szali na rzecz Kanta tem, że pod czarem pięknamożna n a w e t nieubrane posągi kobiece oglądać �bezinteresownie�, to nam wolno też po-bawić się trochę ich kosztem: doświadczenia a r t y s t ó w są na tym ślizkim punkcie bar-dziej �interesujące�, a w każdym razie Pigmalion n i e koniecznie musiał być �człowiekiemnieestetycznym� [ Pobierz całość w formacie PDF ]