Antropologia kultury wsi polskiej 19 wieku L.Stomma

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
. 747 (Ludwik Kondratowicz).Tak, umrzeć na ziemi, gdzie axismundi łączy świat i sfery niebieskie, gdzie więc dusza najpewniej i najpełniej rozpoczyna noweżycie.737BT Roztocze Tomaszowskie 1976; BT Chełmszczyzna Wschodnia 1977.738Por.: M.Eliade Sacrum mit historia, Warszawa 1970, s.73-80.739BT Skordjów (woj.chełmskie) 1976; por.: A.W.Wieczorkowski Legendy i podania z Oporowa.Wizja czasu iprzestrzeni, 1971 (maszynopis w dysp.KE UW).740Por.: J.S.Wasilewski Symboliczne uniwersum jurty mongolskiej, Etnografia Polska T.XXI: 1977, s.98-113.741Van der Leeuw op.cit., s.291.742Eliade Traktat o historii religii., s.230-232, 368-376.743W.Reymont Chłopi, Warszawa 1952, t.IV, s.293.744A.Kraushar Garść ziemi, w.1-2 i 7-8.745Mickiewicz Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, Litania pielgrzymska, w.1260.746A.Gorecki Grobowce pod Powązkami, w.26.747L.Kondratowicz Nocleg hetmański, Epilog, w.93-94.115VII OPOZYCJA PRZ�D TYA W WIEDZY LUDOWEJRecepty i przekonania:1 Na wrzody: Po odmówieniu pacierza pociera się pieniądzem miedzianym wrzód trzykrot-nie i rzuca go się poza siebie po czym pacjent nie oglądając się wraca do domu.7482 �Martwa kości! ubywaj, jak umarły w grobie.� Wymówiwszy te słowa trzykrotnie, rzu-ca się kość poza siebie i odchodzi nie oglądając się. 7493 Przeciw urokom odpluwa się w tył, przez lewe ramię.7504 Kto chodzi do tyłu, ten wpycha swoją matkę do piekła. 7515 Obce ciało usuwa się z oka spluwając trzykrotnie przez przeciwne (tj.lewe) ramię. 7526 Na zimnicę : Stanąć twarzą na południe i trzykrotnie powtórzyć �Idz na lasy, bólu zgłowy�, po czym jeszcze siedmiokrotnie: �Jak ty, słońce, grzejesz, niech i mnie ciepło będzie�.Następnie odpluć w tył, przez lewe ramię.753Zakaz oglądania się do tyłu, za siebie, powielany do znudzenia w ludowych legendach o zdo-bywcach kwiatu paproci, wody żywej czy podziemnych skarbów, nie jest oczywiście w trady-cji ludowej niczym oryginalnym.Pamiętamy przecież los biblijnej żony Lota754 lub Eurydyki, zaktórą wbrew nakazowi Hadesa obejrzał się kochający Orfeusz.755 Posłuchała natomiast rady Tej-rezjasza roztropna Alkmena, nie obejrzała się na skałę, gdzie siadywał Sfinks i ocaliła życie He-raklesa.756 Podobne przykłady można mnożyć.Wszystkie one prowadzić będą jednak do jed-nego wniosku: oto za plecami, z tyłu, czają się nieszczęście i śmierć, podczas gdy kierunek na-przód wiedzie ku pomyślności i życiu.przód życietył śmierć.Na tej właśnie parze przeciwieństw opiera się zasada zabobonu zakazującego wracać się z razzaczętej drogi lub tak znane powiedzonka, jak np.: Kto daje i zabiera, ten się w piekle ponie-wiera.Nie inna jest też podstawa wszystkich przytoczonych recept.Rzucanie lub odpluwanieza siebie symbolów choroby (w wypadku uroku działaniom tym towarzyszy odpowiednia for-muła słowna) to przecież nic innego, jak uśmiercanie i unicestwianie tej przypadłości.Regułę: do tyłu uzupełniają jeszcze instrukcje dodatkowe: przez lewe ramię (przykłady 3, 5, 6) i napółnoc (przykład 6).Wreszcie: Kto chodzi do tyłu, ten wpycha swoją matkę do piekła.W tym lakonicznym zdaniu stwierdza Jerzy Sławomir Wasilewski zawarty jest szkielet umożliwiający re-konstrukcję całej struktury czasu i przestrzeni w myśleniu tradycyjnym z jej regułą korelowania i przekładnościwymiarów: ruch do tyłu asocjowany jest (jak i ruch w lewo) z ruchem w dół, do piekła, a także z przeszłością, sko-ro jego skutkom podlega matka, a więc osoba poprzedzająca ego w porządku czasowym, reprezentująca prze-szłość.757Uzyskujemy więc ostatecznie serię przeciwstawień:przód życie prawe południe góra przyszłośćtył śmierć lewe północ dół przeszłość.748Biegeleisen Lecznictwo., s.101.749Ibidem, s.103.750Ibidem, s.248 (powszechne).751Wasilewski Po śmierci wędrować., cz.I, s.109.752Biegeleisen Lecznictwo., s.152.753BT Aapszanka (woj.nowosądeckie) 1973.754Rdz.XIX, 26.755Graves op.cit., s.117.756Ibidem, s.416.757Wasilewski Po śmierci wędrować., cz.I, s.109.116Skoro zaś, już po raz drugi, zetknęliśmy się ubocznie z zestawieniem opozycji:góra życiedół śmierćwarto omówić niezwykle ciekawy rytuał, który w klasyce etnologicznej określa się, za MirceaEliadem758 łacińskim mianem humi positio.Zgodnie z brzmieniem tej nazwy polega on wnajwiększym skrócie na składaniu na ziemi (ewentualnie zanurzaniu w wodzie) nowo naro-dzonych dzieci, chorych, umierających itd., a następnie podnoszeniu ich ku górze.Obrządek tenrozpowszechniony na ziemiach polskich szczególnie szeroko, pomijając chrzest, w odniesieniudo umierających (tzw. układanie na ziemi 759) odpowiada nowym narodzinom [ Pobierz całość w formacie PDF ]