[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.A jakież to inne epo�peje nowszych czasów mogą się poszczycić tematem tak bardzo w swym czasiepopularnym, właściwie historycznym, a przecież z pozoru zapewne mitycznym?Jako utwór literacki Afryka jest już dziś nie do czytania.Co do innych tema�tów historycznych, musimy czytelnika odesłać do historii literatury.Bogatsza i płodniej sza była twórczość oparta o starożytne mity, uzupełniającatę dziedzinę poezji.Wcześnie sięgają do niej poeci włoscy, np.już Boccacciow swojej Tezeidzie, która uchodzi za jego najlepszy utwór poetycki.Za Marci�na V Maffeo Vegio dopisuje trzynastą księgę Eneidy; poza tym istnieją też licznedrobniejsze próby w rodzaju utworów Klaudiana, np.Meleagris, Hesperis itd.Ale najbardziej godne uwagi są nowo powstałe legendy, zaludniające najpiękniej�sze okolice Włoch bogami, nimfami, duchami opiekuńczymi, a także pasterzami,jako że element epicki całkowicie się tu zlewa z bukolicznym.Póz
niej jeszcze wy�każemy, że od czasu Petrarki eklogi, czy to w formie opowiadania, czy dialogu,4przedstawiają życie pasterskie w sposób już niemal całkowicie konwencjonalnyjako tło najrozmaitszych fantazyj i uczuć; tu chodzi nam tylko o omówienie no�wych mitów.Wyraz
niej niż gdziekolwiek indziej występuje tu podwójne znacze�nie, jakie starym bogom nadawano w epoce Odrodzenia; z jednej strony, zastę�pują oni pojęcia ogólne, usuwając postacie alegoryczne, z drugiej wszelako two�rzą wolny, samoistny element poezji, uzmysławiając piękno niezależne, mogącew coraz to innej formie stanowić składnik wszelkiej twórczości poetyckiej.Z
mia�ło kroczy tu na czele Boccaccio ze swym fantastycznym światem bogów i paste�rzy z okolic Florencji, jakim zaludnił owe włoskie poematy: Ninfale d'Ametoi Ninfale Fiesolano.Za arcydzieło tego rodzaju należy jednak uważać Sarca Pie�5tra Bembo : zabiegi miłosne boga rzeki, Sarca, o względy nimfy Garda, opiswspaniałej uczty weselnej w grocie Monte Baldo, przepowiednie Manto, córkiTejresjasza, o przyjściu na świat Mincjusza, założeniu Mantui i przyszłej sławieWergiliusza, który się zrodzi jako syn owego Mincjusza i nimfy z Andes, Mai.Ten pyszny obraz humanistycznego rokoko Bembo zamknął w bardzo pięknychwierszach i uzupełnił końcową przemową do Wergiliusza, której mógłby mu po�zazdrościć każdy poeta.Zazwyczaj lekceważy się tego rodzaju utwory i uważaza pustą deklamację, co jako kwestia smaku nie może być przedmiotem sporu.Póz
niej dalej powstawały obszerne utwory epickie w heksametrach, treści bi�blijnej lub kościelnej.Autorzy ich nie zawsze kierowali się chęcią zdobycia wyż�szego stopnia w hierarchii kościelnej lub zaskarbienia sobie względów papieża;u najwybitniejszych, a także u mniej zdolnych, jak Battista Mantovano, autoraPartbenice, możemy przypuszczać szczerą chęć służenia świętym swoją uczonąpoezją łacińską, co doskonale da się pogodzić z ich na wpół pogańskim pojmo�waniem katolicyzmu.Gyraldus wymienia ich wielu, w pierwszym rzędzie Vide,autora Cristiady, i Sannazara, twórcę trzech pieśni De partu Virginis.Sannazaro imponuje równą, wspaniałą potoczystością, z jaką nieustraszeniespaja żywioł chrześcijański z pogańskim, plastyką opowieści i skończenie pięk�nym opracowaniem.Nie ma powodu obawiać się porównania, wplatając do śpie�wu pasterzy w Betlejem wiersze Wergiliusza z czwartej eklogi.Kreśląc obrazyzaziemskie, zdobywa się niekiedy na potęgę dantejską, ukazując np.króla Dawi�da, kiedy powstaje w otchłani patriarchów, by śpiewać i prorokować, albo wywo�łując wizję Przedwiecznego, który na tronie, w płaszczu lśniącym obrazami wszyst�kich żywiołów, przemawia do duchów niebieskich.Innym razem bez wahaniałączy temat utworu z całą mitologią starożytną, co jednak nie czyni wrażenia ba�rokowości, gdyż bogów pogańskich uważa on niejako za ramy obrazu, nie nada�jąc im ról głównych.Kto w całej pełni pragnie poznać artystyczne możliwościowych czasów, temu nie wolno pomijać utworu tego rodzaju.Zasługa Sannazarajest tym bardziej godna podkreślenia, że podobne splatanie motywów chrześci�jańskich z pogańskimi bywa zazwyczaj bardziej rażące w poezji niż w sztuce plas�tycznej, która zawsze może wynagrodzić oko jakimś pięknem określonym, uchwyt�nym, jako że w ogóle jest znacznie mniej zależna od znaczenia swego przedmiotuniż poezja; dla wyobraz
ni bowiem punktem wyjścia jest tu raczej forma, gdyw poezji szukamy przede wszystkim treści.6Poczciwy Battista Mantovano w swym Kalendarzu świątecznym szukał inne�go wyjścia; zamiast bogów i półbogów podporządkować Biblii, przedstawia ichjako przeciwników, jak to czynili Ojcowie Kościoła.Kiedy więc anioł Gabrielpozdrawia Najświętszą Pannę w Nazarecie, Merkury w trop za nim biegnie z Kar�melu i podsłuchuje u furty; potem powtarza wszystko zebranym bogom skłaniając7ich do powzięcia ostatecznych decyzji.Innym razem, co prawda, Tetyda, Cererai Eoi muszą się znów korzyć dobrowolnie przed Madonną i jej majestatem.Sława Sannazara, liczba jego naśladowców, entuzjastyczne hołdy, składane muprzez największych owej epoki  wszystko to świadczy wymownie, jak bardzogo ceniono i jak był wówczas potrzebny.Dla Kościoła w początkach Reformacjirozwiązał on doniosłe zagadnienie wykazując, że można formę czysto klasycznąpołączyć w twórczości z duchem chrześcijańskim, za co mu Leon i Klemens pu�blicznie dziękowali.Wreszcie przedstawiano w heksametrach lub dystychach także historię współ�czesną, przy czym raz przeważał ton epiczny, to znów panegiryczny, stale jednakchodziło o uczczenie panującego lub jego domu.W ten sposób powstały: Sfor-ciada, Borsiada, Borgiada, Triultiada itd., całkowicie mijające się z celem, gdyżktokolwiek zdobył sławę i nieśmiertelność, nie zawdzięczał jej owym utworom,do których świat odnosi się z niepohamowanym wstrętem, nawet wtedy, gdy siędo nich poniża wielki poeta.Zgoła inne wrażenie wywierają mniejsze utwory,niejako obrazki rodzajowe z życia sławnych ludzi, napisane bez patosu, jak np.8piękny wiersz Polowanie Leona X pod Palo albo Podróż Juliusza II Adrianada Corneto (str.66).Wspaniałe opisy polowań dawali również Ercole Strozzi,wymieniony właśnie Hadrian i inni; należy żałować, że nowoczesny czytelnik zra�ża się do tych utworów lub irytuje zawartym w nich pochlebstwem.Mistrzostwowykonania, a czasem nawet duża wartość historyczna zapewniają tym wdzięcz�nym wierszom dłuższy żywot, niż prawdopodobnie przypadnie w udziale rozmai�tym głośnym płodom muzy współczesnej.Na ogół da się o tych rzeczach powiedzieć, że są tym lepsze, im mniej w nichpatosu i ogólników.Niektórzy sławni twórcy drobniejszych epyliów mimo woliwywołują nieopisanie komiczne wrażenie przez niezręczne wplatanie motywów9barokowych i mitologicznych.Jako przykład służyć może Elegia Ercola Strozzina cześć Cezara Borgii (p.str.63).Słyszymy skargę Romy, która wszystkie na�dzieje pokładała w papieżach hiszpańskich, Kalikście III i Aleksandrze VI, a póz
�niej upatrywała swego zbawcę w Cezarze, którego dzieje opowiada nam szcze�gółowo aż do katastrofy z roku 1503 [ Pobierz całość w formacie PDF ]